Türkiye’deki emeklilik sistemi, yüksek prim ödeyenlerle düşük prim ödeyenlerin benzer maaş alması nedeniyle eleştiriliyor. Peki, 2008 reformu emekli maaşlarını nasıl etkiledi? 2025’te emekli olamayanlar ne kadar düşük maaş alacak? Sosyal Güvenlik Uzmanı Ali Tezel, mevcut sistemin nasıl düzelebileceğine dair önemli açıklamalarda bulundu.
Türkiye’de emeklilik sistemindeki değişkenlik, yüksek prim ödeyenlerle düşük prim ödeyenlerin benzer emekli maaşı almasıyla gündeme geldi. Özellikle 2008 yılında yapılan yasal düzenlemeler sonrası, prim ödeme gün sayısı ve kazanç düzeyi arasındaki farklar, emekli maaşlarına yeterince yansımasını da beraberinde en çok konuşulanlar arasında.
Prim ödeme gün sayısı ve maaş i̇lişkisi
Örneğin mevcut sistemde, 3 bin 600 gün prim ödeyen bir SSK’lı ile 9 bin gün prim ödeyen bir Bağ-Kur‘lu, neredeyse aynı emekli maaşını alıyor. Aynı şey iki SGK‘lının yüksek primle emekli olanlar ve düşük primle emekli olanların birbirine çok yakın emekli maaşı alıyor olması ile de kendini gösteriyor.
Bu durum, uzun yıllar yüksek prim ödeyen çalışanlar arasında huzursuzluğa neden oluyor. Yüksek prim ödemelerine rağmen, emekli maaşlarının düşük kalması, çalışanları kayıt dışı çalışmaya veya düşük prim ödemeye teşvik edebiliyor.
Konuyla ilgili Sputnik’e konuşan Sosyal Güvenlik Uzmanı Ali Tezel, emekli maaşı hesaplama yöntemini ve 2008 yılında yapılan reformun maaşlara olan etkilerini açıkladı. Tezel, mevcut sistemin emekli maaşlarını önemli ölçüde düşürdüğünü belirtirken, taban aylık uygulamasının da eşitsizliklere yol açtığını ifade etti. İşte detaylar…
Emekli maaşının en basit hesaplama formülünü paylaşan Tezel, “Ömrün boyunca ayda ortalama kaç para kazandın? Bunun yüzde kaçı senin olacak? Biz buna OAK, aylık ortalama kazanç çarpı ABO diyoruz (aylık bağlama oranı). Emekli maaşı böyle hesaplanıyor. Tabii ki aylık ortalama kazanç yüksekse emekli maaşı da yüksek olur. Tabii ki aylık ortalama kazanç düşükse de, hep asgari ücretse veya ona yakın ücretlerse emekli maaşı da düşük olur. Mesela son yıllarda duymaya başladık, ‘kök maaşı’. Şu anda en düşük emekli maaşı 12 bin 500 TL. Meclis’te bugün görüşecek ve artık 14 bin 460 olacak. Ama o aylığı alacak olanların, yani taban aylık alanların bir çoğunun emekli maaşı aslında 5-6 bin lira. Yani hesaplama formüllüne göre 5-6 bin lira maaş çıkıyor. Bunda tabi 2008 yılında yapan reformla aylık bağlama oranlarının ve kazanç güncelleme rakamlarının düşürülmesi çok etkili.” ifadelerini kullandı.
‘Ayda ortalama kaç para kazanıyorsan onun yüzde 70’i değil de yüzde 28’i senin emekli maaşın oluyor’
Biraz da 2008’deki yasa nedeniyle tüm hesapların karıştığını belirten Tezel, “Eskiden 5000 günü olan biri SSK’dan emekli olduğunda yüzde 70 oranıyla aylık bağlanırdı. 2008 reformundan sonra yüzde 28’e düşürüldü bu oran. Yani ayda ortalama kaç para kazanıyorsan onun yüzde 70’i değil de yüzde 28’I senin emekli maaşın oluyor. Bu da emekli maaşlarının çok aşırı düşmesine sebep oldu.” dedi ve bunun nasıl gerçekleştiğini de anlattı:
‘2008 yılında çıkartılan reform emekli maaşlarını mahvetti’
“Aylık bağlama oranıyla kazanç gücü şu demektir; 2000 yılında ben mesela ayda bin lira kazanıyorsam, ben onu ortalamaya girerken 2000 yılında ayda bin lira kazanıyorum diye girmiyorum. ‘2000 yılındaki 1000 lira 2024 veya 2025 yılında değeri kaç TL’dir’ diye hesaplıyorum. Yani maaş eklentisini 2000 yılından 2025’e kadar her yılın enflasyonu kadar arttırıyorum. Böylece 2025 veya 2024 yılında, emekli olduğumuz yıla göre onu güncellemiş oluyorum. Orada da eskiden büyüme oranı, ülkenin büyüme oranı dediğimiz milli gelirin artışı yüzde 100 olarak dikkate alınarak arttırılıyordu. 2008 yılında o rakam yüzde 30’a düşürüldü. Bu da geçmiş yıllar aylık kazançlarımızın hesabımıza dikkate alınırken daha düşük oranda, daha düşük rakamlarla değerlendirmeye alınmasının sebebi oldu. Yani 2008 yılında çıkartılan reform dedikleri ama millet için ‘deform’ olan bu kanun emekli maaşlarını mahvetti diyebiliriz.”
‘Emekli aylıkları neredeyse eşitledi; primini çok ödeyen de az ödeyen de taban aylıkta neredeyse eşitlendi’
“Bu kanun sebebiyle aylıklar çok düştüğü için bir de taban aylık uygulaması başlattılar. O başlatılan taban aylık, emekli aylıklarını neredeyse eşitledi. Çok ödeyen de taban aylık alıyor, az ödeyen de taban aylık alıyor. O hale geldi. Yani emekli maaşlarını taban aylıkta eşitlediler gibi bir şey oldu. Bunun da değişmesi lazım. Taban aylık kavramının da 2008 yılından önceki haline getirilmesi lazım. O zaman hem kanun değişikliklerine zırt pırt gerek kalmaz. Her Ocak ve Temmuz’da taban aylıkları kendiliğinden artar.”
‘Emeklilikte eski kanuna dönülseydi şu anda taban aylık yaklaşık olarak 35 bin lira civarında olacaktı’
Şimdiki sistemde taban aylığın ancak ve ancak Meclis kanun çıkarırsa artırıldığına dikkat çeken Tezel, “2023 yılında SGK emeklilerine yüzde 25 enflasyon farkı verildi. Ama taban aylık 10 bin lira olarak kaldı. Yaklaşık bir buçuk yıl insanlar 10 bin lira almaya devam ettiler. Yüzde 25 zama ragmen. O yüzden taban aylık uygulamasında geçmişe dönmek gerekiyor. Eski kanuna dönmek gerekiyor. Eski kanuna dönülseydi şu anda taban aylık yaklaşık olarak 35 bin lira civarında olacaktı. O da yüksek bir rakam. Çok ödeyenin de az ödeyenin de hemen hemen aynı emekli maaşını alması 2008’li reformunun etkilerinden bir tanesidir” dedi.
Peki, bu dengesiz emekli maaşı durumu nasıl düzelebilir?
“2008 reformunun ortadan kaldırılması, eski haline getirilmesi gerekiyor her şeyin.”
‘2025’te emekli olanla 2026’da emekli olan arasında yaklaşık yüzde 25’lik maaş farkı olacak’
Bu sene emekli olanların geçen seneye göre daha düşük maaş aldığını hatırlatan Tezel, “2025 ile 2024 arasında emekli olanlar arasında yüzde 30 maaş farkı vardı. 2024’te emekli olanlar yüzde 30 düşüşten kurtuldular. Ama emekli olmayıp 2025’e kalanlar yüzde 30 düşecek emekli maaşları. O yüzden de 2024’te emekli olanla 2025’te emekli olan arasında yüzde 30 kayıp oluştu. Aynı kayıp 2026’da da olacak. Eğer enflasyon rakamları Merkez Bankası’nın açıkladığı gibi 2025 ve 2026 için çıkarsa, yine 2025’te emekli olanla 2026’da emekli olan arasında yaklaşık yüzde 25’lik fark oluşacak” ifadelerini kullandı.
Kaynak: Selin Uludağ / Sputnik Türkiye