2012’den bu yana SGK’nin hasta başına devlet hastanelerine yaptığı ödeme 4,7 kat artarken, özel hastanelere yaptığı ödeme 9,4 kat arttı!
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR), kamuoyunda “yenidoğan çetesi” olarak bilinen skandalın ardından sağlık sisteminde özel hastanelerin durumunu inceleyen bir açıklama yaptı.
Açıklamada şu başlıklar öne çıktı:
-SGK’nin sağlık ödemeleri, özel ve kamu hastanelerine göre büyük farklılık gösteriyor.
-SGK, 2024’ün ilk altı ayında özel hastanelere hasta başına yaklaşık 3 kat daha fazla ödeme yaptı.
-Özel hastanelere başvuran hasta sayısında ve oranında azalma olmasına rağmen SGK’nin özel hastanelere yaptığı birim ödeme artıyor.
-SGK’nin özel hastanelerine hasta başına yaptığı ödemenin ortalama ödemeye oranı 2012’de yüzde 105 iken 2024’ün ilk altı ayında yüzde 153 oldu.
Sosyal güvenliğe devlet katkısı Anayasal zorunluluktur
Kamuoyunda “yenidoğan çetesi” olarak bilinen skandalın ardından sağlık sisteminde özel hastanelerin yeri ve sağlıkta özelleştirmenin yarattığı insani ve toplumsal facia daha çok tartışılmaya başlandı. DİSK tarafından yapılan değerlendirmede “AKP hükümetleri, sağlığı piyasanın, hastaları da özel hastanelerin insafına terk etmiş durumda. Özel hastaneler de her yolu kullanarak bazen işlerini kitabına uydurarak bazen de açıkça suç işleyerek hem devleti ve SGK’yi soyuyor hem de hastaların ve hasta yakınlarının cebine göz dikiyorlar. Sadece cebine göz dikmekle de kalmayıp “yenidoğan çetesi” örneğinde görüldüğü gibi insani ve toplumsal dramlara da yol açıyorlar” değerlendirmesi yapıldı.(1)
Bilindiği gibi SGK’nin gelirlerinin büyük bir kısmı sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primleri ve devlet katkısından oluşuyor. Prim gelirleri çalışanlardan ve çalışanlar adına kesilen sosyal güvenlik katkılarıdır. Bunun yanında sosyal güvenliğe devlet katkısı söz konusudur. Devlet katkısı Anayasal ve yasal (5510 sayılı Yasa) bir zorunluluktur.
SGK’ye devlet katkısı geriliyor
Son yıllarda SGK’nin prim ödemelerinin emeklilik ve sağlık ödemelerini karşılama oranı artarken, bütçeden SGK’ye yapılan devlet katkısı geriliyor. Bütçe transferler miktarının(2) hem GSYH’ye oranı hem de bütçeye oranı azalıyor. SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin bütçeye oranı 2008’den bu yana yüzde 15-19 bandında seyretti. 2024 bütçe verilerine göre ise 2024 yılında SGK’ye yapılacak bütçe transferlerinin GSYH’nin yüzde 3’ü ve bütçenin yüzde 10,2’si düzeyinde olması
öngörülüyor.(3) SGK’nin temel giderlerini emekli aylıkları ile sağlık harcamaları oluşturuyor. SGK, devlet ve üniversite hastaneleri yanında özel hastanelerden de hizmet satın alıyor.
SGK’nin sağlık ödemeleri kapsamındaki giderleri kapsamlı ve çeşitlidir.(4) Sağlık hizmet sunucuları, birinci basamak sağlık hizmetleri, ikinci basamak sağlık hizmetleri ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinden oluşuyor. Her basamak resmi sağlık hizmeti ve özel sağlık hizmeti olarak ayrılıyor.
SGK, birinci basamaktaki sağlık hizmetleri için ödeme yapmıyor
Birinci basamak resmi sağlık hizmeti, toplum sağlığı merkezi, aile sağlığı merkezi, acil sağlık hizmeti birimleri, belediyelere ait polikliniklerden, özel sağlık hizmeti ise evde bakım merkezleri ve özel poliklinikleri kapsıyor. İkinci basamak resmi sağlık hizmeti, eğitim ve araştırma hastanesi olmayan devlet hastaneleri, Sağlık Bakanlığı’na ve kamu kurumlarına ait hastanelerden, özel sağlık hizmeti özel hastaneleri içeriyor. Üçüncü basamak resmi sağlık hizmeti Sağlık Bakanlığı’na bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri, devlet ve vakıf üniversitelerinin uygulama ve araştırma hastanelerinden (üniversite), özel sağlık hizmetleri özel hastanelerden oluşuyor. SGK, birinci basamaktaki sağlık hizmetleri için ödeme yapmıyor. SGK’nin sağlık ödemeleri kapsamında ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri yer alıyor.(5)
SGK’nin özel hastanelere yaptığı birim ödeme artıyor
SGK’nin sağlık ödemeleri, sağlık hizmet sunucularına göre farklılık gösteriyor. SGK’nin farklı sağlık hizmetleri sunucularına (özel, devlet, üniversite) yaptığı sağlık ödemeleri arasında büyük dengesizlik söz konusu.
SGK, devlet ikinci basamak, devlet üçüncü basamak ve üniversite hastaneleriyle karşılaştırıldığında özel hastanelere hasta başına daha fazla sağlık ödemesi yapıyor. Özel hastanelere başvuran hasta sayısında ve oranında azalma olmasına rağmen SGK’nin özel hastanelere yaptığı birim ödeme artıyor. Yıllara göre özel ve devlet hastaneleri arasındaki birim hasta ödemesi farkı açılıyor.
SGK’nin özel hastanelere hasta başına yaptığı ödeme 2012’den 2024’ün ilk altı ayına kadar düzenli olarak arttı ve ortalama birim ödemeye oranı yüze 105’ten yüzde 153’e ulaştı. Aynı dönemde SGK tarafından devlet ikinci basamak hastanelerine hasta başına yapılan ödemenin ortalama birim ödemeye oranı yüzde 67,7’den yüzde 53’e düştü.
Bilindiği gibi sağlık ve sosyal güvenlik sistemine yapılan kamu katkıları demagojik bir yaklaşımla “açık”, “yük” veya “karadelik” olarak niteleniyor. Oysa asıl özel hastanelerin SGK’ye yükü artıyor.
Bu araştırmamızda özel hastanelerin SGK’ye giderek artan yükünü ele almak istiyoruz.
Özel hastanelerin SGK’ye yükü artıyor!
2000’li yıllarda “sağlıkta dönüşüm” adı altında yapılan düzenlemeler sonucunda kamu sosyal sigorta kurumları sağlık hizmeti sağlayıcısı olmaktan çıkarıldı. SGK (SSK) ve diğer kamu sağlık sigortalarına ait hastaneler bedelsiz olarak Sağlık Bakanlığı’na devredildi. Sadece SSK hastaneleri değil SSK’ye ait ilaç fabrikası da kapatıldı. Sonuçta SGK tamamıyla sağlık hizmeti satın alır duruma getirildi. SGK, günümüzde sağlık hizmeti sunan çeşitli sağlık kuruluşlarından sigortalılar için sağlık hizmeti satın almaktadır. SGK’nin sağlık hizmeti satın aldığı sağlık kuruluşları şöyle tasnif edilmektedir: devlet ikinci basamak sağlık sunucuları, devlet üçüncü basamak sağlık sunucuları, üniversite hastaneleri ve özel ikinci basamak sağlık sunucuları (bu sağlık sunucularının kapsamı ekte belirtilmektedir).
SGK, özel hastanelere hasta başına yaklaşık 3 kat daha fazla ödeme yapıyor!
Sosyal güvenlik ve sağlıkta “reform” adı altında yapılan düzenlemeler sonucunda özel hastanelerin sağlık sistemi içindeki payı önemli bir düzeye ulaştı. Özel sağlık sunucularının sağlık sistemindeki yeri çeşitli ölçütlere göre ele alınabilir. Bunlardan biri, hasta müracaat (başvuru) sayısı, özel sağlık kuruluşlarına yapılan toplam ödeme ve başvuran hasta başına SGK tarafından yapılan ortalama ödemedir.
Bu çerçevede özel sağlık sunucuları ile SGK ilişkisi açısından ilginç bir gelişme söz konusu. SGK kapsamında özel sağlık kuruluşlarına yapılan ödemeler giderek artsa da müracaat sayısı ve müracaat oranı giderek düşmektedir. 2012 yılında toplam 87,9 milyon olan özel hastane hasta başvuru sayısı 2023 yılında 68,5 milyona gerilemiştir. Aynı dönemde SGK kapsamındaki toplam hasta başvuru sayısı ise 386,7 milyondan 606,7 milyona yükselmiştir.
Özel hastanelere başvuru oranı 2012’de yüzde 23 iken 2023 yılında yüzde 11’e gerilemiştir (Tablo 1). Özel hastanelere başvuru sayısının düşmesinde özel hastanelerin Sağlık Uygulama Tebliğinde (SUT) belirlenen oranların çok üzerinde hatta fahiş fiyatlar uygulamaları önemli bir rol oynuyor olabilir.
SGK’nin özel hastanelere hasta başına birim ödemesi 77 TL’den 801 TL’ye yükseldi
Toplam hasta başvurusu sayısı içinde hasta sayısı ve oranındaki bu azalmaya rağmen hasta başına SGK tarafından ödenen maliyet hızla artıyor. SGK’nin sağlık istatistikleri, SGK tarafından yapılan sağlık ödemelerinin devlet ikinci basamak, devlet üçüncü basamak, özel hastaneler ve üniversite hastanelerine göre hasta başına birim ödeme dağılımını veriyor. SGK’nin sağlık sunucularına yaptığı hasta başına birim ödeme tutarı özel hastanelerde daha hızlı artıyor.
2012’de devlet ikinci basamak hastanelerinde hasta başına birim ödeme 49 TL iken 2024’ün ilk altı ayında 282 TL’ye, devlet üçüncü basamak hastanelerinde 91 TL’den 564 TL’ye, üniversite hastanelerinde ise 180 TL’den 1.341 TL’ye yükseldi. Aynı dönemde SGK’nin özel hastanelere hasta başına birim ödemesi 77 TL’den 801 TL’ye yükseldi.
SGK, hasta başına devlet hastanelerine 282 TL, özel hastanelere 801 TL ödedi
2024’ün ilk altı ayında SGK, devlet ikinci basamak hastaneleriyle karşılaştırıldığında özel hastanelere hasta başına yaklaşık 3 kat daha fazla ödeme yaptı. 2012-2024 döneminde hasta başına birim ödeme devlet ikinci basamak hastanelerinde yüzde 469, devlet üçüncü basamak hastanelerinde yüzde 518, üniversite hastanelerinde yüzde 648 arttı. Aynı dönemde SGK’nin özel hastanelere hasta başına birim ödeme artışı yüzde 940 olarak gerçekleşti (Grafik 1, Tablo 2).
Bir diğer ifadeyle özel hastanelerin SGK kapsamındaki hasta başvuru sayısı düşerken SGK birim hasta ödemesi diğer sağlık sunucularından çok daha yüksek artmış oldu. SGK, 2024 yılında devlet ikinci basamak hastanelerine hasta başına 282 TL öderken özel hastanelere 801 TL ödemektedir.
Sadece bu veri bile özel hastanelerin SGK üzerindeki yükünü göstermesi açısından çarpıcıdır.
SGK hasta başına özel hastanelere her geçen yıl daha fazla para ödüyor
Sağlık hizmet sunucuları (devlet ikinci basamak, devlet üçüncü basamak ve üniversite hastaneleri) arasında özel hastanelere başvuranların sayısı ve oranı 2012’den itibaren azalırken, SGK’nin özel hastanelere yaptığı birim ödeme artıyor. 2012 ile 2024’ün ilk altı ayında arasında bu fark hızla açılıyor. 2012’de toplam sağlık hizmet sunucuları arasında özel hastanelere müracaat edenlerin hasta oranı yüzde 22,7 iken, SGK tarafından özel hastanelere yapılan ödemenin toplam SGK ödemesi içindeki payı yüzde 23,9 oranındadır (Tablo 3). Ancak bu eğilim 2012’den itibaren tersi bir biçimde seyrediyor.
Özel hastanelerin SGK’ye yükü artıyor!
SGK’nin sağlık hizmet sunucularına hasta başına yaptığı ödemeler arasında özel hastanelere yapılan hasta başına ödemelerin toplamdaki payı dikkat çekiyor. 2012’de SGK’nin devlet ikinci basamak hastanelerinde hasta başına yaptığı ödeme ortalama hasta başına ödemenin yüzde 67’sini, özel
hastanelere yapılan hasta başına ödeme ise ortalama ödemenin yüzde 105’i oranındaydı. SGK’nin özel hastanelerine hasta başına yaptığı ödemenin ortalama hasta başına ödemeye oranı 2012’den 2024’ün ilk altı ayına kadar düzenli olarak arttı ve ortalamanın yüzde 153’üne ulaştı. Öte yandan SGK’nin devlet ikinci basamak hastanelerine hasta başına yaptığı ödeme ortalama ödemenin yüzde 67,7’sinden yüzde 53’e düştü (Grafik 2, Tablo 4). Diğer bir ifadeyle 2012’de özel hastaneler yapılan ödeme ortalama ödemenin yaklaşık yüzde 5 üzerindeyken, 2024’te yüzde 53 üzerine çıktı. Devlet ikinci basamak hastaneleri ise ucuzladı.
SGK’nin devlet ikinci basamak devlet hastaneleri ile özel hastanelere hasta başına yapılan ödemenin ortalama ödemeye oranı arasındaki fark açılıyor. 2024’ün ilk altı atında SGK özel hastanelere yaptığı ödemenin payı yüzde 153’e yükseldi. Devlet ikinci basamak hastaneleri için yapılan ödemenin payı ise yüzde 53,9’ye düştü (Grafik 2).
1-Kamuoyunda “yenidoğan çetesi” olarak bilinen skandala ilişkin DİSK’in değerlendirmesi: https://disk.org.tr/2024/10/sgk-batmiyor-hortumlaniyor/
2-Bütçe transferleri devlet katkısı, ek ödemeler, faturalı ödemeler, ödeme gücü olmayanların GSS primi ve teşvikler ile varsa kurum açığı karşılığından oluşuyor.
3-DİSK-AR (2024). Avrupa’da ve Türkiye’de Emeklilerin Durumu, https://arastirma.disk.org.tr/?p=11042 (Erişim: 22 Ekim 2024).
4-SGK’nin sağlık hizmetlerini sağlama ve ödeme yöntemleri Sağlık Uygulama Tebliği’nde (SUT) yer almaktadır.
5-Resmî Gazete, 25.08.2022, Sayı: 31934 (Mükerrer).