«Batı’nın rahatsız edici bir şekilde angaje olmaya istekli göründüğü rejim Suriye’yi rehin aldı. Dünya da şu soruyu sormak zorunda kaldı: Şu anda Suriye’yi yöneten kilit isimler kimler ve bu ülkenin geleceği için ne anlama geliyor?»
YDH- Tarihçi Fuad Velid Itayim, The Cradle‘da yayınlanan son makalesinde, Suriye’nin son meşru hükümetinin ABD destekli teröristler tarafından devrilmesinin ardından Suriye’de değişen güç dinamiklerine ilişkin endişelerini dile getiriyor. Terör rejiminin, anayasayı askıya alması, Baas Partisi’ni feshetmesi, dahası ülkenin birleştirilmesinde karşılaşılacak zorluklar gibi potansiyel sonuçları vurgulayan Itayim, Suriye’de istikrar ve birlik beklentilerini sorguluyor. Itayim, Heyet Tahrir eş-Şam’ın (HTŞ) sorunlu geçmişine dikkat çekerek, aşırılık yanlısı geçmişi ve el-Kaide ile bağlantılarının yanı sıra azınlık gruplarını koruma ve suçlulardan hesap sorma konusundaki başarısızlığının Batılı güçler tarafından zımnen desteklendiğini savunuyor. Tarihçi yazar, şiddet ve suç geçmişi olan kişilerden oluşan HTŞ rejimini, özellikle de onu destekleyen ülkeler ve liderliği ışığında önemli bir endişe kaynağı olarak tanımlıyor.
Yıllarca, silahlı ve aşırılık yanlısı muhalefetin Beşşar Esed rejimini devirmeyi başarması halinde, dini ve kültürel çeşitlilik açısından zengin bir ülke olan Suriye’nin neye benzeyeceği konusunda pek çok spekülasyon yapıldı.
Savaşın başlarında Esed’i en sert şekilde eleştirenler bile acımasız gerçeği kavramaya başladı: Esed’in otoriter yönetiminin alternatifi çok daha kötü olacaktı. Şimdi, hükümetinin çöküşüyle birlikte, bu kasvetli senaryo gerçekleşti ve Suriye, iktidardaki bu radikal değişimin sonuçlarına tanık oluyor.
29 Ocak’ta Suriye’deki fiili rejimin Askeri Operasyonlar Dairesi, Colani’nin “geçiş aşaması” boyunca ülkenin başkanlığını üstleneceğini duyurdu. Duyuru, ülkenin anayasasının askıya alınmasını ve daha önce iktidarda olan Baas Partisi’nin, Halk Meclisi’nin, eski ulusal ordunun, güvenlik servislerinin ve -Colani’nin Suriye’deki eski el-Kaide kolu olan Heyet Tahrir eş-Şam’ı (HTŞ) dahil- tüm silahlı grupların feshedilmesini içeriyordu.
Bu sözde “Zafer Konferansı”nda bir konuşma yapan kişi, çok sayıda savaş suçundan sorumlu bir örgüt olan Türkiye destekli Suriye Milli Ordusu (SMO) gücünün Ahrar el-Şarkiye fraksiyonunun lideri Ebu Hatem Şakra olarak da bilinen Ahmed el-Hayes’ti. Bununla birlikte dünya şu soruyu sormak zorunda kaldı: Şu anda Suriye’yi yöneten kilit isimler kimler ve bu ülkenin geleceği için ne anlama geliyor?
Bugün yaşananları anlamak için on yıl geriye gitmek gerekiyor. 2015 yılında kuzeybatıdaki İdlib kenti, ABD’li yetkili Brett McGurk’ün bir zamanlar dünyadaki “en büyük el-Kaide sığınağı” olarak tanımladığı Nusra Cephesi’nin eline geçti.
Suriye’nin diğer bölgeleri yıllar boyunca farklı terör örgütlerinin gelip gitmesine, zemin kaybedip kazanmasına ve nihayetinde Suriye Arap Ordusu (SAA) ve müttefikleri tarafından yenilgiye uğratılmasına tanık olurken, İdlib Nusra Cephesi’nin kontrolü altında kaldı. 2015 yılında Nusra Cephesi’nin adı Ceyş ül-Fetih olarak değiştirildi.
Ertesi yıl tekrar Şam’ın Fethi Cephesi adını aldı ve kendini meşrulaştırmak amacıyla el-Kaide ile ilişkilerini kesti. Son olarak 2017’de HTŞ olarak tanındı.
Tüm bunlar Katar’ın desteği ve gençleri intihar görevlerine gönderen ve binlerce aşırılık yanlısı militanın örgüte katılmasından sorumlu olan Suriye merkezli Suudi Vahhabi din adamı Abdullah el-Muhaysni‘nin yardımıyla yapıldı. Şu anda Suriye’de serbestçe dolaşıyor ve konuşmalar yapıyor.
HTŞ ‘kurtarılmış’ İdlib vilayetinde siyasi bir yönetim kurdu ve yönetime başladı; şu anda Şam da dahil olmak üzere ülkenin büyük bir bölümünü yöneten rejimin bir prototipini oluşturdu.
Aralık 2024’te akla hayale gelmeyecek bir şey oldu.
HTŞ liderliğindeki savaşçılar 11 gün süren bir yıldırım taarruzunun ardından Şam’a saldırarak Esed hükümetini devirdi. El-Kaide’nin eski uzantısı, özellikle Türkiye ve son zamanlarda Ukrayna’dan aldığı dış destek ve stratejik hilelerle, kendisinden önce hiçbir grubun başaramadığını başardı: Suriye’nin başkentinin kontrolünü ele geçirdi ve ülkenin yönetiminde hak iddia etti.
Böyle bir örgüt tarafından atanan ve yönetilen bir rejim ancak çok çeşitli şüpheli karakterlerden oluşabilirdi. Aşağıda yeni Suriye’ye liderlik eden en önemli isimlerden bazıları yer almaktadır.
Suriye’de kendi kendini ilan eden ‘devlet başkanı’ Colani
HTŞ’nin lideri Colani daha önceki yaşamında kısa bir süre medya okumuş ve 2003 ABD işgalinin ardından Irak el-Kaidesi’ne (IK) katılmak üzere ayrılmadan önce Şam Üniversitesi’nde tıp fakültesine katılmıştı. Colani’nin kötü şöhretli özgeçmişinde, IŞİD’in Irak İslam Devleti olarak bilindiği dönemde IŞİD lideri Ebu Bekir el-Bağdadi’nin eski yardımcısı olması da yer alıyor.
Colani 2011 yılında Bağdadi tarafından Suriye’de Esed hükümetine karşı savaşa gönderilmiş ve 2012 yılında Nusra Cephesi’ni kurmadan önce hem güvenlik personeline hem de sivillere karşı ölümcül intihar saldırılarının düzenlenmesinde yer almıştır.
El-Kaide’nin Levant’taki resmi kolu olan Nusra Cephesi, Colani’nin liderliğinde yıllarca hem Suriye hem de Lübnan halkına terör estirmeye devam edecekti. Colani Irak’taki günlerinde, mezhep savaşını tetiklemek amacıyla dini mekanların bombalanması, sivillerin ve ibadet edenlerin öldürülmesi de dahil olmak üzere ayrım gözetmeyen pek çok saldırıdan sorumlu olan IŞİD’in öncüsü IK’nin bir üyesi olarak çalışmaya başladı.
Bağdadi ve geleceğin pek çok IŞİD lideriyle birlikte gözaltında tutulduğu ABD yönetimindeki Bucca Kampı’ndan 2008 yılında serbest bırakılmasının ardından Colani, IŞİD’in Musul Emiri olarak görev yaptı ve bu dönemde pek çok Hristiyan ve Ezidi öldürüldü ve kaçırıldı.
Aralık 2024’te Suriye’nin liderliğini gasbettikten sonra Irak yargısı Colani hakkında tutuklama kararı çıkardı. Şafak haber ajansının aktardığı kaynaklara göre Irak’ta gözaltına alınan kişiler Colani’nin şahsen karıştığı suçları itiraf etti. Ancak Colani şimdi ABD’li ve Avrupalı yetkililer de dahil olmak üzere uluslararası liderlerle masaya oturuyor.
Geçen ay Şam’da Washington’dan bir heyetle görüşmesinin ardından ABD’nin terör listesine aldığı ve yakalanması için başına 10 milyon dolar ödül koyduğu Colani’nin yakalanması için konulan ödül hızla kaldırıldı.
Suriye’deki seçilmemiş yeni devlet başkanı yakın zamanda Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Başkanı Kerim Han, Lübnan’ın geçici başbakanı Necip Mikati ve eski Nusra lideriyle görüşen ilk devlet başkanı olan Katar Emiri Tamim bin Hamad el-Sani ile görüşmeler gerçekleştirdi. Mikati ile görüşmesi, Nusra Cephesi’nin ülkeye karşı işlediği ölümcül intihar saldırıları, Lübnanlı askerlerin kaçırılıp infaz edilmesi ve ülkenin Suriye sınırına yakın topraklarına sızıp işgal edilmesi gibi suçları hatırlayan pek çok Lübnanlı için bir şok ve hayal kırıklığı oldu.
Suriye’deki rejimin yeni ordusunu aşırılık yanlıları yönetiyor
Sözde Suriye Silahlı Kuvvetleri artık Suriyeli olmayan komutanlar da içeriyor ve bunların çoğu el-Kaide ve IŞİD’in emektarları.
Colani, yabancı militanların “Esed’in devrilmesine yol açan hareketin bir parçası” olarak “kutlanması gerektiğini” ilan etti. Ayrıca Suriye’de kalan yabancı savaşçılara potansiyel olarak Suriye vatandaşlığı verilebileceğini söyledi.
Türkistan İslam Partisi’nden (TİP) Çinli bir Uygur militan olan Abdulaziz Davud Hudaberdi tuğgeneralliğe atandı. TİP, yıllardır HTŞ’nin komutası altında savaşan bir Uygur militan örgütüdür. Savaşçıları, 2011 sonrasında Suriye’ye yasadışı yollardan girmiştir; tıpkı eski devlete karşı savaşmak üzere ülkeye gelen çok sayıda farklı milletten on binlerce diğer yabancı savaşçı gibi.
Çin’in bazı bölgelerinde ve Orta Asya’da bir İslam devleti kurulması çağrısında bulunan TİP, Pekin tarafından kendi çıkarları ve güvenliği için ciddi bir tehdit olarak görülüyor. Diğer iki Uygur savaşçı Mavlan Tarsun Abdüssamed ve Abdülselam Yasin Ahmed ise albay rütbesine yükseltildi. Türk vatandaşı Ömer Muhammed Ceftaşi ve Ürdün vatandaşı Abdulrahman Hüseyin el-Hatib de tuğgeneral oldular.
Ayrıca, Özgür Avrupa Radyosu’nun ismini vermediği Tacik bir emniyet kaynağına göre, ülkesi Tacikistan’da terör örgütlerine üyelik ve aşırılık yanlısı militan devşirme suçlarından aranan Tacik savaşçı Seyfiddin Tocibev de albay olarak atandı. Arnavut bir aşırılık yanlısı olan Abdül Ceşari şu anda albay rütbesine sahip. Türk vatandaşı Ömer Muhammed Ceftaşi tuğgeneral oldu. Ve liste uzayıp gidiyor.
Suriye adalet bakanı Şadi Muhammad el-Veysi
Aralık ayında HTŞ rejiminin adalet bakanı olan Şadi Muhammed el-Veysi daha önce Nusra Cephesi’nde yargıçlık yapmış ve İslami Şeriat alanında lisans derecesine sahip. Şu anda İslami Çalışmalar alanında yüksek lisans yapıyor.
2011 yılında Halep’in Daharat Avad bölgesinde Şeriat Otoritesi’nin kurulmasına yardımcı oldu ve 2012 yılında Halep’te Dört Partili Şeriat Otoritesi’nin kurulmasında yer almadan önce burada yargıç olarak görev yaptı.
Veysi rütbesini yükseltmeye devam ederek askeri ceza hakimi, temyiz hakimi ve savcı olarak görev yaptı. Ayrıca Nusra Cephesi’nin antik kentteki şiddet dolu yönetimi sırasında Halep’te birçok mahkemeye başkanlık etti. Yakın zamanda, Veysi’nin 2015 yılında fuhuş ve zina ile suçlanan kadınların halka açık infazını denetlediğine dair doğrulanmış videolar ortaya çıktı, ancak bu görüntüler yeterince kınanmadı ve ana akım medyada büyük ölçüde fark edilmedi.
Yeni hükümetten bir yetkili, haber doğrulama kuruluşu Verify-Sy‘a yaptığı açıklamada, görüntülerin “yasanın belirli bir zaman ve yerde, o dönemde yürürlükte olan yasalara uygun olarak uygulandığını belgelediğini” ve “mevcut yasal ve prosedürel dönüşümler ışığında ötesine geçtiğimiz bir aşamayı yansıttığını, bu nedenle farklı koşullar ve referanslar göz önüne alındığında genelleştirmenin veya mevcut aşamayı tanımlamak için kullanmanın uygun olmadığını” söyledi. Elbette adalet bakanı işlediği suçlar nedeniyle yargı önüne çıkarılmayacaktır.
HTŞ savunma bakanı Murhaf ebu Kasra
Ebu Hasan 600 olarak da bilinen Murhaf ebu Kasra, Esed hükümetinin düşmesinden sonra savunma bakanı olarak atandı. Ziraat mühendisliği alanında lisans derecesine sahip olan Ebu Kasra, birkaç yıldır HTŞ’nin askeri kanadında üst düzey bir liderdi ve grubun Şahin Tugayları olarak bilinen insansız hava aracı biriminden sorumluydu. Savunma bakanlığı görevini üstlenmesinin ardından Ebu Kasra’nın çok sayıda suç ve vahşete karıştığına dair raporlar ortaya çıktı: 20 taammüden cinayet, 15 silahlı soygun, 12 uzuv kesme, 150 Şii, Hıristiyan ve ateist infazı, 15 taşlayarak öldürme ve 10 kadın esire tecavüz vakası (HTŞ yıllar içinde farklı isimler altında esirlerden payına düşeni aldı, hatta rahibeleri bile kaçırdı).
Bu tuhaf videoda Bay 600 gülümserken ve elinde kılıç tutan ve Aleviler için aşağılayıcı bir terim olan “Nusayri” diye bağıran ortaçağ görünümlü bir karakterin yanında dururken görülüyor.
HTŞ istihbarat şefi, Enes Hasan Hattab
Colani ve HTŞ’nin yeni dışişleri bakanı Esad Hasan el-Şeybani ile birlikte Nusra Cephesi’nin kurucularından olan Enes Hasan Hattab Suriye istihbaratının başına getirildi. Suriye televizyonuna göre Şam Üniversitesi’nde mimarlık eğitimi alan Hattab, 2008 yılında “ABD işgaline karşı savaşmak” için Irak’a gitti.
Ebu Ahmed Hudud olarak da bilinen Hattab, Eylül 2014’te BM Güvenlik Konseyi tarafından el-Kaide, özellikle de el-Kaide bağlantılı olduğu gerekçesiyle terörist olarak kara listeye alınmıştı. Listeye göre, birkaç yıl boyunca “Nusra Cephesi tarafından, onunla bağlantılı olarak, onun adına ya da onu destekleyerek eylem ya da faaliyetlerin finanse edilmesi, planlanması, kolaylaştırılması, hazırlanması ya da gerçekleştirilmesi” ve “Nusra Cephesi’nin eylem ya da faaliyetlerinin başka şekillerde desteklenmesi” faaliyetlerinde bulunmuştur.
Hattab ayrıca 2012 yılında ABD Hazine Bakanlığı tarafından el-Kaide ile olan bağları nedeniyle yaptırıma tabi tutulmuştu. HTŞ’nin yeni istihbarat şefi 2014 yılı başından itibaren Nusra Cephesi’nin idari emiri olarak görev yaptı ve 2013 yılı ortalarında Şura Konseyi’nin bir parçası oldu. Ayrıca Colani’nin kişisel korumalarını seçmekle de görevlendirildi.
Hattab son yıllarda İdlib’deki genel güvenlik operasyonlarını denetledi. İstihbarat toplama faaliyetlerine katılımı HTŞ’nin Türkiye’nin desteğiyle Suriye’nin kuzeyinde kontrolü ele geçirdiği döneme kadar uzanıyor.
Bu süre zarfında HTŞ kontrolündeki bölgelerin sınırları boyunca gizli ağların gözetimini yönetti. Enab Baladi tarafından geçen yıl hazırlanan bir araştırma raporuna göre, Colani “iç güvenlik dosyaları ve muhaliflerin ortadan kaldırılması” için Hattab’a güveniyordu.
Kadın işleri şefi Ayşe el-Debs
Kapsayıcılığı teşvik etme çabalarının bir parçası olarak Ayşe el-Debs Kadın İşleri Şefi olarak atandı. Debs, Şam Üniversitesi’nden işletme alanında yüksek lisans derecesine sahip. Kendisi hakkında çok fazla şey bilinmese de, on yıl boyunca Türkiye’de yaşayan ve Türkiye-Suriye çifte vatandaşı olan Debs, TRT‘ye verdiği son röportajda “Benimle ideolojik olarak farklı olanlara yer vermeyeceğim” diyerek çalışmalarını nasıl yürütmeyi planladığını dürüstçe açıkladı.
Debs, Suriye’nin “daha önce yabancı kuruluşlar tarafından verilen eğitim programlarından zarar gördüğünü”, bu programların kadınlara ve çocuklara zarar verdiğini ve boşanma oranlarının artmasına neden olduğunu da sözlerine ekledi.
Debs sözlerine kadınların “ailelerinden, kocalarından ve önceliklerinden birinci derecede sorumlu” olduklarını söyleyerek devam etti. Ayrıca Suriye’deki yeni yönetiminin “Suriyeli kadınların gerçekliğine ve koşullarına uygun bir model yaratmayı” amaçladığını ve bu modelin İslami Şeriat’a dayalı olacağını söyledi.
Mezhepsel katliam ve sıfır ‘demokrasi’
Batılı diplomatlar ve yabancı delegasyonlar, kapsayıcılık ve azınlık haklarına bağlılığını öne çıkaran HTŞ ile ilişki kurmak için acele ediyor. Oysa sahadaki gerçeklik tamamen farklı. İnfazlar, mezhepsel tasfiyeler ve dini mekanlara saygısızlık rutin hale geldi.
HTŞ yönetiminin ilk ayında 150 Alevi öldürüldü, yüzlerce kişi tutuklandı ve işkenceye maruz kaldı ve Hıristiyanlar Malula kasabasından sürüldü. Noel ağaçları meydanlarda yakıldı ve Alevilerin aşağılandığını ve köpek gibi havlamaya zorlandığını gösteren videolar yayıldı.
Colani ve diğer yetkililer Suriye’yi birleştirme, azınlıkları koruma ve Hıristiyanlara, Alevilere, Şiilere ve diğerlerine karşı işlenen suçlar için “bireysel” aktörleri cezalandırma sözü verdi ancak bunun gerçekleştiğine dair çok az belirti var.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock 3 Ocak’ta Suriye’ye yaptığı ziyarette Colani ve yeni hükümet yetkilileriyle bir araya gelerek şunu açıkladı:
“HTŞ’nin ideolojik bağını ve geçmişte neler yaptığını biliyoruz, ancak diğer önemli taraflarla ılımlılık ve anlayış arzusunu da duyuyor ve görüyoruz. Suriye’ye elimizi uzatarak ve yeni yönetimden beklentilerimizi açık bir şekilde ifade ederek geldik ve yönetim icraatlarıyla değerlendirilecektir.”
Yeni Suriye bu yolda ilerlemeye devam ederse HTŞ liderliğindeki rejim uzun ömürlü olmayabilir. Bu koşullar altında Suriye halkı, birleşik ve çeşitlilik içeren bir ülke inşa etme konusundaki yetersizliği göz önüne alındığında, aşırılık yanlılarından oluşan bir yönetimi kabul etmeyecektir.
Eski Suriye ordusunun eski unsurları ve destekçileri de dahil olmak üzere insanlar silahlanmaya başladı bile.
Hıristiyanların da HTŞ’ye karşı savaştığına dair haberler geliyor.
O zamana kadar Suriye, el-Kaide’den doğan bir rejimin rehinesi olmaya devam edecek ve bu rejim Batı’nın rahatsız edici bir şekilde angaje olmaya istekli göründüğü bir rejim.
Çeviri: YDH