İktidara geldiği 2022’den bu yana ülkeyi eski sömürgeci Fransa’dan uzaklaştırarak Batı karşıtı politikalar izleyen Burkina Faso Cumhurbaşkanı İbrahim Traoré, Sahel Devletleri İttifakı (AES) ile bölgesel iş birliği geliştiriyor.
Meryem Karagözlü, Press TV için kaleme aldığı “A new dawn in the Sahel: President Traore and Burkina Faso’s anti-imperialist rebirth” adlı makalesinde, Burkina Faso’nun Fransa destekli darbe girişimini engellemesini ve Cumhurbaşkanı İbrahim Traore’nin anti-emperyalist politikalarını ele alıyor. 37 yaşındaki Traore, 2022’deki askeri darbeyle iktidara gelerek Fransız birliklerini ülkeden çıkardı, yolsuzlukla mücadele etti ve ekonomik öz yeterliliği hedefleyen reformlar başlattı.
Geçtiğimiz hafta Burkina Faso ordusu, Batı Afrika ülkesinde Fransa tarafından tasarlanan önemli bir darbe girişimini başarıyla bertaraf ettiğini duyurdu.
Burkinabe Güvenlik Bakanı Mahamadou Sana, darbe girişiminin arkasındaki liderlerin, Devlet Başkanı Alassane Ouattara liderliğindeki hükümetin Fransa’nın bölgedeki çıkarlarıyla uyumlu olduğu bilinen Fildişi Sahili’nde bulunduğunu açıkladı.
Sana geçtiğimiz pazartesi günü devlet televizyonunda darbe girişiminin amacının “tam bir kaos yaratmak ve ülkeyi uluslararası bir örgütün gözetimi altına sokmak” olduğunu açıkladı.
Komplo, bir Burkinabe askeri subayı ile terörist grupların liderleri arasında yapılan mesajlaşmaların ele geçirilmesinin ardından ortaya çıkarıldı. Bu mesajlaşmalarda savunma ve güvenlik güçlerinin pozisyonları ve devam eden askeri operasyonlarla ilgili ayrıntılar ele alınıyordu.
Hükümete göre, bu terörist gruplarla paylaşılan bilgiler, “yetkililere karşı bir isyan başlatmak” amacıyla Cumhurbaşkanı İbrahim Traore yönetimindeki güvenlik güçlerine ve sivillere yönelik saldırıları tırmandırmayı amaçlıyordu.
Bu son olay, iki buçuk yıl önce göreve geldiğinden bu yana ülkeyi eski sömürgeci gücü Fransa’dan uzaklaştırmaya çalışan Cumhurbaşkanı Traore’nin karşılaştığı zorlukların altını çiziyor.
37 yaşındaki Traore, İzlanda Başbakanı Kristrun Frostadottir’den sonra dünyanın en genç ikinci devlet başkanıdır. Terörizm ve yeni sömürgecilik tehdidinin devam etmesine rağmen Burkina Faso’nun uluslararası ilişkilerini ve iç politikalarını yeniden şekillendirmede önemli adımlar attı.
Çok kutuplu bir dünya için Afrika’nın en önde gelen savunucularından biri olarak ortaya çıkan Traore, geçen yıl komşu Mali ve Nijer ile birlikte kurulan Batı karşıtı bölgesel bir blok olan üçlü Sahel Devletleri İttifakı’nın (AES) yüzü olarak hizmet veriyor.
Anti-emperyalizmin sadık bir savunucusu olan karizmatik genç Afrikalı lider, Fransız birliklerinin Burkina Faso’dan çıkarılmasına öncülük ederek, diğer Afrika ülkelerinin de benzer eylemleri düşünmesiyle bir dalgalanma etkisi yarattı.
Başkanlık maaşını reddederek ve mütevazı askeri rütbesi olan yüzbaşılığı koruyarak Traore, ekonomik kendi kendine yeterliliği teşvik etme ve yolsuzluğu ortadan kaldırma konusundaki kararlılığını göstermiştir.
İktidara Yükseliş
Yerel halk arasında “IB” olarak bilinen Traore, Burkina Faso ordusuna 2010 yılında 22 yaşındayken katıldı.
2020 yılına gelindiğinde yüzbaşılığa terfi etmiş ve Afrika ülkesindeki çok sayıda terörle mücadele operasyonunda önemli bir rol oynamıştı.
Ancak bu süre zarfında Traore, yetersiz donanıma sahip Burkinabe askerleri ile rüşvet için “para bavulları” dağıtan yozlaşmış politikacılar arasındaki keskin tezata tanık olduktan sonra ülkesinin liderliği konusunda hayal kırıklığına uğradı.
Traore statükodan giderek daha fazla hoşnutsuzluk duymaya başladıkça, yavaş yavaş ülkenin kuzeyinde konuşlanmış hayal kırıklığına uğramış askerlerin sözcüsü olarak ortaya çıktı.
Ocak 2022’de Burkina Faso’da Cumhurbaşkanı Roch Marc Kabore’ye karşı yapılan darbede rol oynadı ve bu da Koruma ve Restorasyon için Yurtsever Hareket askeri cuntasının yükselmesine yol açtı.
Ancak cunta lideri Paul-Henri Sandaogo Damiba’ya karşı duyulan memnuniyetsizlik, terör tehdidiyle etkili bir şekilde mücadele edememesi nedeniyle arttı.
Cephedeki genç subaylar arasındaki hoşnutsuzluk aynı yılın 30 Eylül’ünde bir başka darbeyle doruğa ulaştı.
Bu darbenin ardından 34 yaşındaki Traore, Koruma ve Restorasyon için Vatanseverlik Hareketi’nin yeni lideri olarak seçildi.
Traore, 6 Ekim 2022’de hem “Devlet Başkanı” hem de “Silahlı Kuvvetlerin Yüksek Başkanı” sıfatıyla Geçici Başkanlık görevini de üstlendi.
Diğer darbe girişimleri
Traore’yi devirmeye yönelik son darbe girişimi, iktidara gelmesinden bu yana yaşanan ilk darbe girişimi değildi; aslında hükümeti son iki buçuk yılda çok sayıda darbe girişimine karşı koydu.
Traore’nin göreve gelmesinden kısa bir süre sonra, askeri savcılar Aralık 2022’de siviller ve Emmanuel Zoungrana adlı bir yarbay tarafından “devlet kurumlarını istikrarsızlaştırma” girişiminde bulunulduğunu açıkladı.
Eylül 2023’ün sonlarında Burkina Faso hükümeti, Traore’nin iktidarı devralmasından yaklaşık bir yıl sonra bir başka “kanıtlanmış darbe girişiminin” engellendiğini bildirdi.
Ocak 2024’te hükümet sözcüsü Rimtalba Jean Emmanuel Ouédraogo bir darbe girişiminin engellendiğini ve bunun sonucunda darbecilerin tutuklandığını açıkladı ve bunu Sahelya ülkesini “istikrarsızlaştırmaya yönelik sayısız girişim” olarak nitelendirdi.
Eylül 2024’te Burkina Faso hükümeti “birkaç istikrarsızlaştırma girişimini” engellediğini açıkladı ve eski geçiş dönemi başkanı Damiba’nın Burkina Faso içindeki “bu komplonun askeri bölümüne” öncülük ettiğini belirtti.
Güvenlik Bakanı Sana, Batılı istihbarat örgütleri ve Avrupalı paralı askerler tarafından desteklenen muhalif güçlerin, aralarında Fildişi Sahili, Gana ve Nijerya’nın da bulunduğu çeşitli ülkelerden geniş çaplı bir istikrarsızlaştırma planı düzenlediğini açıkladı.
Pragmatik dış politika
Genç anti-emperyalist Afrikalı lider, iktidara geldiğinden bu yana Burkina Faso’yu ABD ve Fransa’nın da aralarında bulunduğu yeni-sömürgeci güçlerden kurtarmak ve ülkenin bağımsızlığını güvence altına almak için çabalıyor.
Traore hükümeti, Sahel ülkesinin çekilmelerini talep etmesinden sadece bir ay sonra, Şubat 2023’te kararlı bir hamleyle yüzlerce Fransız askerini Burkina Faso’dan kovdu.
Traore daha sonra Burkina Faso’nun uluslararası ittifaklarının çeşitlendirilmesini onaylayarak “başka ufuklara bakma arzusunu, çünkü biz kazan-kazan ortaklıkları istiyoruz” şeklinde ifade etti.
Başbakan Apollinaire Kyelem de Tembela da 2023 yılında bu duyguları yineleyerek Rusya’nın Burkina Faso’nun terörle mücadelesinde “makul” bir müttefik olacağını öne sürdü.
Ülkenin sömürgeci geçmişini reddetmesi, o zamandan bu yana Batı ve Orta Afrika’da, ülkelerin Fransa ile bağlarını giderek daha fazla azalttığı daha geniş bir eğilimi ateşledi.
Mali, Burkina Faso ve Nijer’in askeri hükümetleri son yıllarda toplu olarak yaklaşık 4,300 Fransız askerini topraklarından kovdu.
Ocak ayında Fransa Çad’dan askerlerini çekme işlemini tamamlarken, Fildişi Sahili de daha önce Fransız kuvvetlerini çekme niyetini açıklamıştı.
Ayrıca Fransa ve Senegal, Senegal’de konuşlu tüm Fransız birliklerinin bu yılın sonuna kadar geri çekilmesine ilişkin şartları müzakere ediyor.
Afrika’daki bu Fransız askeri üsleri, genellikle terörle mücadelede yardım sağlama bahanesi altında Fransız askeri müdahalelerini kolaylaştıran lojistik merkezler olarak hizmet vermiştir.
Bu üslerin kapatılması Fransa’nın Afrika’daki müdahale kapasitesinin sonu anlamına gelecek ve bölgedeki etkisini etkin bir şekilde azaltacaktır.
Bu eğilime yanıt olarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Ocak ayında Afrikalı liderlerin Sahel’deki isyanlarla mücadelede sözde yardımları için Fransa’ya “teşekkür etmeyi unuttukları” yorumunda bulundu.
Macron’un sözlerini “insanlar için sadece bir sis perdesi” olarak nitelendiren Traore, “Nankörlük eden biri varsa o da kendisidir. Fransa bugün atalarımız sayesinde var. Bizim için dua etmeliler” dedi.
Sahel Devletleri İttifakı
26 Temmuz 2023’te Nijer’de bir darbe meydana geldi ve ülkenin başkanlık muhafızları Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum’u görevden alarak gözaltına aldı.
Bunun üzerine Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) 30 Temmuz’da bir ültimatom yayınlayarak Bazoum’un uluslararası yaptırımlar ve potansiyel güç kullanımı tehdidi altında bir hafta içinde görevine iade edilmesini talep etti.
26 Eylül 2023’te Mali, Nijer ve Burkina Faso, ECOWAS tehdidine yanıt olarak kurulan bir karşılıklı savunma anlaşması olan Sahel Devletleri İttifakı’nı (AES) kurdu.
Temmuz 2024’te AES, darbe sonrası üç yönetim tarafından yönetilen bir konfederasyona dönüştü.
Konfederasyon, Fransızcanın seviyesinin düşürülmesi ve sömürge döneminden kalma sokak isimlerinin yeniden adlandırılmasında da görüldüğü üzere yeni sömürgeciliğe karşı çıkmaktadır. Ayrıca Fransız ve ECOWAS karşıtı görüşlere sahip olup, bu ülkelerin birçok politikasına itiraz etmektedir.
AES, enerji ve iletişim altyapısını geliştirmek için kaynakları bir araya getirmeyi, ortak bir pazar kurmayı, önerilen bir para birimi ile bir para birliği uygulamayı, insanların serbest dolaşımını sağlamayı, sanayileşmeyi teşvik etmeyi ve tarım, madencilik ve enerji sektörlerine yatırım yapmayı amaçlamaktadır. Nihai hedef ise federalleşerek tek bir egemen devlet haline gelmektir.
AES ülkeleri kaynak zengini ülkelerdir ve kaynakları ve operasyonları üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmak için Batılı şirketlerle ilişkilerini yeniden müzakere etmektedirler.
Eski sömürgeci güçleri Fransa’nın kaynaklar, toprak, diplomatik ilişkiler ve ticaret üzerindeki etkisini ve kontrolünü aktif bir şekilde azaltmaktadırlar.
Fransa’nın ayrılmasıyla ortaya çıkan boşluğu doldurmak için yeni ortaklıklar arayışında olan AES ülkeleri, Rusya, Türkiye, Çin, İran ve Kuzey Kore ile ekonomik ve güvenlik işbirliğini geliştirmeye çalışıyor.
AES ülkeleri için ekonomik görünüm umut verici görünmektedir. 2024 yılında Burkina Faso %5.494, Mali %3.751 ve Nijer %9.869 GSYİH büyümesine ulaşacaktır.
Yurtiçi politikalar
2023 Afrobarometre raporu, Burkinablıların yaklaşık üçte ikisinin liderler gücü kötüye kullandığında askeri müdahalenin gerekli olduğuna inandığını, %66’sının ise askeri yönetimi desteklediğini ortaya koymuştur ki bu oran 2012’de kaydedilen %24’lük oranla tam bir tezat oluşturmaktadır.
Askeri yönetim döneminde yapılan bu anket, görünüşe göre Traore’nin yönetimine yönelik genel onayı yansıtıyor.
Traore’nin destekçileri, askeri harcamaların iki katına çıkarılması, kuzeydeki aşırı güçlenmiş birliklere yardım etmek için hızlı bir destek gücünün oluşturulması ve hükümet saldırılarında insansız hava araçları ve helikopterlerin kullanımının artırılması gibi çeşitli başarıların altını çiziyor.
Ayrıca Traore’nin askeri yüzbaşı maaşlarını korurken maaş artışını reddetmesi ve yerli altın rafinasyonunu teşvik etmek için altın madenlerini kamulaştırması gibi reformları pek çok vatandaşta yankı uyandırdı.
Traore yönetimi ayrıca Ulusal Zanaatkar Pamuk İşleme Destek Merkezi’nin açılışını yaptı, yeni bir havaalanı inşa etti ve tarıma önemli yatırımlar yaptı.
Traore, mali bağımsızlığını savunmak amacıyla Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası’ndan mali yardım almayı reddetti ve ülkenin Batı kredilerine ve koşullara bağlı olmadan kalkınma potansiyelini vurguladı.
Burkina Faso’nun altın, çinko, bakır, manganez, elmas ve daha fazlası dahil olmak üzere kullanılmayan doğal kaynakları, ulusal ekonomiyi dönüştürmek için önemli bir potansiyele sahiptir.
GSYİH’nin 1990’da 3,2 milyar ABD dolarından 2023’te 18,3 milyar ABD dolarına yükselmesi ve aşırı yoksulluğun azalması gibi ilerlemelere rağmen zorluklar devam etmektedir.
Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’ndeki Afrika Geleceği ve İnovasyon ekibi tarafından yapılan son araştırmaya göre, Burkina Faso ekonomisinin 2025’ten 2043’e kadar ortalama %8 oranında büyümesi, gelir yoksulluğunu %2,6’ya düşürmesi ve 2043’e kadar 2,4 milyon Burkinablıyı daha yoksulluktan kurtarması öngörülmektedir.
Bununla birlikte, aşırılık yanlısı gruplara kaybedilen toprakların %40’ında devletin otoritesini ve kamu hizmetleri sunma kapasitesini tehlikeye attığı için acil terörizm sorununa öncelik verilmesi kritik önem taşımaktadır. Bu bölgelerdeki binlerce okul ve sağlık tesisi halen kapalı.
Uzmanlar, güçlü ve karizmatik liderliğiyle Burkina Faso’nun yönetişimi iyileştirme ve kalkınma hedeflerine ulaşma potansiyeline sahip olduğunu belirtiyor.
Kaynak: YDH